ԷՊՈՍ (հուն. — խոսք, ասք, պատմություն), գործածվում է երկու իմաստով։ 1. Լայն առումով՝ գրական երեք սեռերից մեկը (էպիկական սեռ), 2. նեղ, ժանրային առումով՝ ժողովրդական հերոսական կամ ավանդական վեպ, վիպական բանահյուսության ծավալուն և բարդ տեսակ, որը բաղադրվում է վիպական ու պատմահերոսական երգերից, ավանդություններից, զրույցներից։ Էպոսի բովանդակությունը հիմնականում պատմական է, ակունքներն ընկած են նախնադարյան հասարակարգի ընդերքում։
ԷՊԻԿՈՒՐՅԱՆ ԴՊՐՈՑ, անտիկ մատերիալիզմի և բնագիտական մտքի կենտրոն։ Անցել է զարգացման երեք շրջան, հին «Պարտեզը» (մ. թ. ա. IV–III դդ.)» հիմնադրել է Էպիկուրը՝ մ. թ. ա. մոտ 307-ին կամ 306-ին՝ Աթենքում, հունա-հռոմեական՝ միջին «Պարտեզը»՝ Աթենքում և Նեապոլում (մ. թ. ա. II—I դդ.)» և հռոմեական՝ ուշ շրջանի «Պարտեզը» (I—VI դդ.)։
ԷՊԻԿՈՒՐ, Եպիկուրոս (մ. թ. ա. 341 – մ. թ. ա. 270), հին հունական փիլիսոփա, մատերիալիստ և աթեիստ։ Մոտ 307-ին Աթենքում հիմնել է դպրոց։ Գլխավոր երկը «Բնության մասին» աշխատությունն է։ Նրա ուսմունքի մասին պատկերացում են տալիս պահպանված երեք նամակները և հետևորդների երկերը՝ հատկապես Լուկրեցիոսի «Իրերի բնության մասին» փիլիսոփայական պոեմը։ Փիլիսոփայության գլխավոր նպատակը, ըստ Էպիկուրի, երջանկությունն է, իսկ գերագույն բարիքը՝ հաճույքը։
ԷՊԻԿԱԿԱՆ ՍԵՌ, էպոս (հուն. – ասք, պատմություն), գրականության երեք մեծ բաժիններից՝ սեռերից (էպիկական, քնարական, դրամատիկական) մեկը։ Էպիկական երկերի համար բնորոշ են օբյեկտիվ մարդկային կերպարների ստեղծումը, դրանց ցուցադրումը կապերի և հարաբերությունների, դեպքերի և հակադրությունների մեջ։ Էպիկական ստեղծագործությունն ունի պատմողական բնույթ և ընթերցողի մեջ արթնացնում է դեպքերի ու դեմքերի իրական գոյության պատրանք։
ԷՆՖԻԱՃՅԱՆ Համբարձում Մկրտչի (1824, Կարին– 16.3.1896, Թիֆլիս), հրատարակիչ, գրավաճառ։ Ավարտել է Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոցը (1846), աշխատել որպես ուսուցիչ։ Եղբոր՝ Ավետիքի հետ բացել է գրավաճառանոց, վաճառել տարբեր լեզուներով գրականություն։ Հավաքել և հետագայում Լազարյան ճեմարանին է հանձնել շուրշ 200 հայկական հին ձեռագիր։ 1859-ին Գ. Մելքումյանի հետ հիմնադրել է տպարան՝ ձուլարանով, տպագրել բազմաթիվ գրքեր, իսկ 1860-ից՝ իր հհմնադրած «Կռունկ հայոց աշխարհին» ամսագիրը։ Էնֆիաճյանը օժանդակել է Ղ. Աղայանի (աշխատում էր իր տպարանում) և Պ. Պռոշյանի գրական առաջին քայլերին։ 1863–86-ին եղել է «Մեղու Հայաստանի» թերթի հրատարակիչը։
ԷՆՎԵՐ ՓԱՇԱ (1881 — 1922), թուրքական պետական գործիչ, գեներալ (1913), բուրժուա-նացիոնալիստական «Միություն և առաջադիմություն» կուսակցության պարագլուխներից, արևմտահայերի Մեծ եղեռնի գլխավոր հանցագործներից մեկը։ Մասնակցել է 1908-ի երիտթուրքական հեղափոխությանը, իտալա-թուրքական (1911 — 12) և բալկանյան (1912—13) պատերազմներին։ 1909– 11-ին եղել է ռազմ, կցորդ Բեռլինում։
Comments Off
Posted in Հանրագիտարան
Tagged էնվեր, թալեաթ, միություն և առաջադիմություն, պանթուրքիզմ, ջեմալ, ցեղասպանություն
ԷՆԶԵԼԻ, հայկական և կովկասյան կանացի մենապար։ Ունի ժողովրդական և բեմադրական տարբերակներ, որոնց պարեղանակը նույնն է, չափը՝ 5/8։ Ընդգրկվել է հայկական պարի խմբերի և պետական անսամբլների ծրագրերի մեջ, մշակվելով դարձել օպերա-բալետային ներկայացումների մաս (Սպենդիարյանի «Ալմաստ», «Խանդութ» և այլն)։
ԷՆԵՈԼԻԹ – պղնձի դար, պղնձաքարային դար, նոր քարի դարից (նեոլիթ) բրոնզի դարին անցնելու ժամանակաշրջան։ Էնեոլիթում քարե գործիքների կողքին երևան են գալիս առաջին պղնձե գործիքները, որոնք սկզբում պատրաստվում էին զտաբեկոր, այնուհետև՝ հանքային պղնձից։ Ուսումնասիրողների մեծ մասը Էնեոլիթը համարում է ոչ թե նախնադարյան պատմության առանձին ժամանակահատված, այլ բրոնզի դարի նախնական շրջան։ Եգիպտոսում և Միջագետքում Էնեոլիթը սկսվում է մ. թ. ա. IV, Եվրոպայում՝ մ. թ. ա. III հազարամյակներում։
ԷՅՖԵԼՅԱՆ ԱՇՏԱՐԱԿ, մետաղյա ցանցկեն աշտարակ Փարիզում, կառուցված 1889-ին, որպես XIX դ. տեխնիկայի նվաճումների խորհրդանիշ։ Հեղինակն է՝ Ա. Գ. Էյֆելը։ Մինչև 1931-ը աշխարհի ամենաբարձր կառույցն էր (306 մ) 123,4մ x 123,4 մ հիմնային չափերով, 9 հզ. ա կշռով։
ԷՅՖԵԼ Ալեքսանդր Գյուստավ (15.12.1832, Դիժոն– 28.12.1923, Փարիզ), ֆրանսիացի ինժեներ-շինարար։ Ավարտել է Փարիզի արվեստների և արհեստների կենտրոնական դպրոցը (1885)։ Կառուցել է կամուրջներ, ուղեկամուրջներ և այլ կառույցներ, լայնորեն կիրառելով մետաղական կոնստրուկցիաներ։ Մասնակցել է Պանամայի ջրանցքի շինարարությանը։ Համաշխարհային ճանաչում ունի Էյֆելյան աշտարակը:
