Monthly Archives: July 2011

ԹՈՒՄԱՍ ճգնավոր, սուրբ Թումաս (Թովմաս, ծ. և մ. թթ. անհտ), տոնելի սուրբ, V դարի վերջի հայ ճգնավորության նշանավոր ներկայացուցիչ: Աշակերտել է Թաթուլ ճգնավորին, որը նրան նշանակել է Գաբեղենից (Գաբեղյանց) գավառի լեռներում «հրեշտակակրոն» կյանք վարող ճգնակյացների առաջնորդ և այնտեղ` Վիշապաձոր կոչված վայրում (Կաղզվան քաղաքին մերձ) կառուցված Թաթլո կամ Թաթլա (Թաթուլի) վանքի վանահայր: Թումասը հռչակվել է որպես «հույժ բարեսեր, աստվածապաշտ և երկյուղած…» ճգնող, ուխտավոր միաբանության «սուրբ վերակացու»: Ըստ ավանդության, ամփոփվել է ս. Թաթուլ ճգնավորի մոտ: Հայ եկեղեցին ս. Թումասի, ս. Թաթուլի և ս. Վարոսի հիշատակը նշում է Խաչվերացից հետո` 5-րդ կիրակիին հաջորդող երկուշաբթի օրը` ս. Անտոն և ս. Կրոնիդես ճգնավորների հիշատակի հետ միասին:

Քրիստոնյա Հայաստան հանրագիտարան

ԹՈՒԽ ՄԱՆՈՒԿ, Հայաստանում տարածված սրբավայր-ուխտատեղիներ: Գերեզմանաձև կամ միանավ, թաղածածկ, արևելյան խորանով մատուռանման շինություններ` կառուցված մեծ մասամբ բարձունքի վրա կամ ջրերի ակունքի մոտ (հանդիպում են նաև բնակավայրերում): Համարվում են սուրբ և բուժիչ, ունեն ուխտագնացության օրեր: Կա տեսակետ, որ Թուխ Մանուկ սրբավայրերը կապված են հեթանոսական Հայաստանում հերոս նախնիների` «Թուխ Մանուկների» պաշտամունքի հետ, որով դաստիարակվել են միություններում համախմբված պատանիները:

Continue reading →

ԹՈՐՈՍ ՌՈՍԼԻՆ (XIII դ. 20-ական թթ. – մ.թ. անհտ), XIII դ. 2-րդ կեսի մանրանկարիչ և գրիչ: Կիլիկյան մանրանկարչության դպրոցի խոշորագույն ներկայացուցիչ: Ապրել և աշխատել է Հռոմկլայում (Կիլիկիա), եղել Հռոմկլայի դպրոցի առաջատար նկարիչը: Աշակերտել է Հռոմկլայի նշանավոր մանրանկարիչներԿիրակոսին և Հովհաննեսին: Պահպանվել են Թորոս Ռոսլինի ստորագիր թվագրված 7 ձեռագիր մատյաններ. 1256-ի «Զեյթունի Ավետարանը» (Մատենադարան, ձեռ. դ 10450), 1268-ի «Մալաթիայի Ավետարանը» (Մատենադարան, ձեռ. դ 10675), 1260-ի, 1262-ի, 1265-ի Ավետարանները և 1266-ի «Մաշտոցը» (Երուսաղեմի Ս. Հակոբյանց վանքի մատենադարան, համապատասխանաբար` ձեռ. դդ 251, 2660, 1956, 2027), 1262-ի «Սեբաստիայի Ավետարանը» (Բալթիմորի Ուոլտերս պատկերասրահ, ձեռ. դ 539):

Continue reading →

ԹՈՐԱՄԱՆՅԱՆ ԹՈՐՈՍ Հարությունի (18.3. 1864, Շապին Գարահիսար – 1.3.1934, Երևան, թաղված է Երևանի Կոմիտասի անվան զբոսայգու պանթեոնում), ճարտարապետ, հայկական ճարտարապետության գիտական ուսումնասիրության հիմնադիրը: ՀԽՍՀ գիտության վաստակավոր գործիչ (1933): Բարձրագույն կրթություն ստացել է Կ. Պոլսի Գեղարվեստից վարժարանի ճարտարապետության բաժնում (1888–93): Աշխատել է որպես ճարտարապետ Կ. Պոլսում, Բուլղարիայում, Ռումինիայում, նախագծել է և կառուցել ամառանոցային, պալատական շենքեր, մենատներ: 1902-ին մեկնել է Փարիզ` ճարտարապետական գիտելիքները խորացնելու:

Continue reading →

ԹՈՎՄԱ ՄԵԾՈՓԵՑԻ [1378, գ. Աղի (Արճեշ ք. մոտ) – 15.5.1446, գ. Ակոռի (Մասյացոտն գավառ), թաղվել է Մեծոփավանքում], պատմիչ, մանկավարժ, եկեղեցական, մշակութային և հասարակական գործիչ: Մեծոփեցի է կոչվել երկար տարիներ Քաջբերունիքի Մեծոփ գյուղում ապրելու համար: Ուսումնառությունն սկսել է 1386-ից, Մեծոփավանքում` Հովհաննես Մեծոփեցու մոտ, 1393-ից ուսանել է Խառաբաստավանքի վարդապետարանում` աշակերտելով Սարգիս Ապրակունեցի, ապա` Վարդան Հոգոցվանեցի րաբունապետներին:

Continue reading →

ԹՈՎՄԱ ԱՐԾՐՈՒՆԻ (ծ. և մ. թթ. անհտ), IX–X դարերի պատմագիր, վարդապետ: 870-ական թթ. սկսել և X դ. սկզբին ավարտել է «Արծրունյաց տան պատմություն» երկը, որտեղ շարադրել է Արծրունիների նախարարական տոհմի պատմությունը` այն հարակցելով Հայաստանում ծավալված քաղաքական, կրոնական, մշակութային տեղաշարժերի հետ: Շարադրանքն սկսվում է վաղնջական ժամանակներից և հասցվում մինչ և X դ. սկիզբը: Երկասիրությունը բաժանված է դպրությունների և գլուխների: Առաջին դպրությունն ընդգրկում է մինչև V դ. տեղի ունեցած եղելությունները:

Continue reading →